برای افراد نسل من که واقعیتهای دوران اختناق شوروی را کمتر به چشم سر دیدهاند یا اصلاً ندیدهاند، نوروز طبعاً ایام شادی و سرور و رقص و پایکوبی است و از محدودیتهایی که حدود بیست و پنج سال پیش هم مانع از تجلیل نوروز در آسیای میانه میشد تنها داستانهایی را شنیدهایم و خواندهایم؛ از دورانی که عباراتی چون "عید دهقان" و "عید بهار" جایگزین "نوروز" شده بود و از بهارانههای خیابانی خبری نبود.
پیشتر از آن، در آغاز استقرار حکومت شوراها که "نوروز" یک جشن مذهبی به شمار میآمد، هیچ نوع عبارت جشنی هم مقارن با نوروز به چشم و گوش نمیرسید. تنها پس از اثبات این دیدگاه که نوروز دارای ریشههای علمی و طبیعی است تا مذهبی، به افتخار "عید دهقان" و "عید بهار" شعر و ترانههایی سرودند و نوشتههایی منتشر شد.
اما این بدان معنا نبود که "نوروز" در میان تودهها هم مرده بود؛ آن صرفاً به پستوی خانهها پناه برده بود و آیینهای نوروزی فشرده شده بود و مراسم شادمانی خانوادگی دور دیگ سـُمـَنـَک (سمنو) و اطراف گلخـَن (آتشدان) به دور از چشم مقامات در یک روز انجام میگرفت. و همچنان پدر و مادران نام فرزندانشان را که روز نوروز به دنیا آمده بودند، "نوروز" و "نوروزگل" میگذاشتند. ریشههای نوروز در این سرزمین بس قویتر و استوارتر از آن بود که با چند دهه حکومت نوروزستیز بفرساید.
قربان عبدالله، آوازخوان و هنرمند مردمی تاجیکستان، آن روزگار را خوب به یاد دارد؛ و لحظههای سر و سینه زدن با مقامات را، تا یک آهنگ نوروزی را – هرچند با پالایش ایدئولوژیک و تحریم واژۀ "نوروز" – به تأیید برساند.
اما همۀ اینها روایاتی است که از نسلهای قدیمیتر میشنویم. امروزه در تاجیکستان نوروز – اگرچه نه همپای جشن سال نو مسیحی رسمی است – همهساله با رنگ و بو و شکوه بیشتر و سرزندهتر برگزار میشود که نوروز اخیر در "نوروزگاه" تازهساخت شهر دوشنبه نمونۀ خوب آن بود. و این بار رئیسجمهور تاجیکستان هم در سخنرانیاش نوروز را "آغاز سال نو" نامید که برای کشوری که تقویم رسمیاش میلادی است، نکتۀ قابل توجهی است.
برای آوازخوانان هم نوروز از مهمترین و پرکارترین دورههای سال است. گروههای هنری و آوازخوانان تاجیک در آستانۀ نوروز به تکاپوی ایجاد ترانههای تازۀ نوروزی و بهاری میافتند که گویی مسابقهای برای بهترین سرود بهاری خودبهخود راه افتادهاست.
در آستانۀ نوروز به استودیوی برخی از آوازخوانان تاجیک سر زدیم، تا شاهد آمادگی آنها به جشن سال نو باستانی یا نوروز باشیم که شرح آن را در گزارش تصویری بالای این صفحه میبینید.
در نمایش تصویری دیگر این صفحه از زیورشاه محمدف پارههایی از برنامههای نوروزی میدانی و خیابانی در شهر دوشنبه را میبینید.